Das moralische Gesetz in mir

 

Kant'ın mezar taşında da yazar ilk bölümü...

“İki şey, üzerlerine sık sık eğilip ısrarla düşünülürse, insanın ruhsal yapısını hep yeni, hep artan bir hayranlık ve korkunç bir saygıyla dolduruyor: üzerimdeki yıldızlı gök ve içimdeki ahlâk yasası. Her ikisini, karanlıklarda gizlenmiş ya da benim ufkumun ötesinde aşkın alanda imişlercesine aramama ve sırf tahmin etmeme gerek yok; onları önümde görüyorum ve doğrudan doğruya benim kendi varoluşumun bilincine bağlıyorum”

Dark

Netflix’de yayınlanan Alman yapımı Dark dizisi, karantina günlerinde keşfettiğim ve birkaç gün gerçek hayattan uzaklaşıp kafamı dağıtabildiğim tek dizi oldu. Bilim-kurgu ve gerilim türünde çekilen dizi, Lost ve Fringe’ten sonra gerçekten hikayesiyle ve hikayesini sunuş tarzıyla orjinal bir işe imza attığı için beni de yazmaya sevk etti.

Winden kasabasında çocukların ortadan kaybolmasıyla başlayan olaylar zinciri, Kahnwald, Tiedemann, Nielsen ve Doppler adlı dört ailedeki fertleri merkezine alıyor. Başrolde bir kişinin olduğunu söylemek oldukça zor olsa da babasının intiharıyla alt üst olan Jonas Kahnwald’ın olaylarda kilit rol oynadığını söylemek mümkün. Tiedemann ailesinin işlettiği nükleer santral arazisinden Winden ormanındaki mağaraya uzanan geçit, nükleer bir sızıntıyla solucan deliğine dönüşüyor ve zamanda yolculuk temasıyla ilerleyen dizide kahramanların ikili hatta üçlü yaşamları, karanlık sırları ve hırsları bir bir açığa çıkıyor. Bazen kimlik kargaşası içinde yaşanan ilişkilerin ahlak ve etik anlayışını tırmaladığını, bazen de karakterlerin iyi-kötü ayrımında yapılan rol değişikliğinin izleyiciyi şaşırttığını itiraf edelim.

Öncelikle solucan deliği kavramına değinmekte fayda var. Uzayzamanın nokta tasarımı olarak bilinen solucan delikleri, zamanda yolculuk yapmaya olanak tanıyan kısayollar yani teorik geçitlerdir. İlk olarak Rosen ve Einstein tarafından ileri sürülen bu kavram, elma kurdu analojisinden gelir: Eğer bir solucan elmanın etrafında seyahat ediyorsa elmanın bütün çevresini arşınlamak yerine içinden geçerek kendine kestirme bir yol yaratabilir. Einstein’ın genel görelilik yasasına dayanan bu teoriye göre, solucan deliği iki küresel ağız ve bu ağızları birbirine bağlayan doğrusal ve aynı zamanda döngüsel olan bir boğazdan oluşur. Ağız kısımlarında kara delik bulunduğunu öngören genel görelilik ilkesine göre tam ortada durağanlaşma (spagettileşme) meydana gelir ve ışık hızından daha hızlı hareket edilemediği sürece hayat yok olur.

Winden mağarasındaki solucan deliği, iç içe geçmiş üç halka sembolüyle (triquetra) geçmişi, şuanı ve geleceği tasvir ederken 33 yıllık bir farkla zamanda ileri ya da geri gitmeye izin veriyor: 1953, 1986 ve 2019. Burada 33 sayısının Hristiyan dinindeki anlamına dikkat çekmek gerekirse, bilindiği gibi kutsal üçleme ‘Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’u temsil eder ve Hz. İsa’nın 33 yaşında öldüğü rivayet edilir. Ancak, dizinin yaratıcıları kanımca bu sembolü Nietzsche’nin Bengi Dönüş teorisinden feyz alarak oluşturmuş. Bengi Dönüş teorisine göre her 33 yılda bir zaman döngüsü tamamlanıyor ve benzer olaylar hayatın akışında tekrar vuku buluyor. Dizide çocukların kaybolması, kuşların ölmesi, ışıkların yanıp sönmesi gibi işaretlerle tekrar aynı döngü başlıyor ve ‘Her başlangıç bir sondur’ önermesi karşımıza çıkıyor. Ayrıca Nietszche’nin ‘Evren ve zaman sonsuz bir döngü içindedir ve yaşanan her şey sonsuza kadar tekrar tekrar yaşanacaktır’ sözüne yapılan gönderme Bengi Dönüş savını oldukça güçlendiriyor.

 "Geçmiş, şu an ve gelecek arasındaki fark inatçı bir illüzyondan ibarettir”  (Albert Einstein)

Mağaradaki kapıda bulunan triquetra sembolünün etrafında ayrıca latince bir ifade olan ‘Sic Mundus Creatus Est’ (ve dünya böylelikle yaratıldı) yazısı bulunuyor. Bu sembol ve yazı sonraki bölümlerde Noah karakterinin sırtındaki dövmede de karşımıza çıkıyor ve Charlotte Dopler’in eski fotoğrafları arasında Sic Mundus tarikatının üyelerini görüyoruz. Hermes’in Zümrüt levhasına kazıdığı 10. ifade olan ‘Sic Mundus Creatus Est’, dizinin ezoterizmle ilişkilendirilebilecek bir öğesi. Ezoterizm ise kişinin bir çeşit içe yönelme haliyle belirli aşamalardan geçerek tinsel farkındalığa ulaştığı felsefi öğreti. Sic Mundus tarikatının önderi Adam’ın yıllar içinde geçirdiği ruhsal dönüşüm bu öğretinin bir sonucu sayılabilir. Sic Mundus'un gelecekte koruduğu siyah madde ise, maddenin Tanrı tarafından yaratılan ilk hali yani 'prima materia’yı simgeliyor. Her şeyin kaynağı olan bu tanrı parçacığı ‘oluş’un iki aşamasını içinde barındırıyor: Yaratma ve Şekil Verme.

"...Kimi insanlar olağanüstü çabaları ve yetkinlikleriyle öteki insanların göremediklerini görebilirler. Oysa “nedenler nedeni” daima gizlidir. Çünkü sonsuzluk, pek kısa bir son olan zaman ve yine pek kısa bir son olan mekan içinde anlaşılamaz ve anlatılamaz. Bizler, ancak öldükten sonra onu anlayabilir ve anlatabiliriz. Çünkü yaşarken zaman ve mekanla sınırlıyız. Sınırsızlık, sınırlılık içinde kavranamaz.”  (Hermes Trimegustus)

Noah karakterinin papaz kılığında bir zaman yolcusu olması, Nuh peygamberin efsanesine ironik bir şekilde göz kırpıyor. Tevrat’ta Nuh’un 950 yıl yaşadığı ve hiç yaşlanmadığı rivayet edilir. Dizideki Noah da hangi zaman diliminde olursa olsun karşımıza aynı peder kostümüyle ve silüetiyle çıkar. Nuh’un karısı iman etmekten vazgeçmiştir, Noah’ın karısı Elizabeth de dizide taraf değiştirerek karşı cepheye geçer. Nuh peygamber büyük tufan sırasında canlıları gemisinde toplayarak onların hayatını kurtarmıştır. Öte yandan Noah, çocukları kaçırarak onları zaman yolculuğunda birer denek olarak kullanır. ‘Tanrı’nın herkes için bir planı vardır’ diyen Noah, Winden’ın girdiği sonsuz döngü kırıldığında, ya da kıyamet koptuğunda diyelim, insanların hayatlarını kurtaracak olan kişi midir yoksa aslında kötücül güçlere hizmet etmesi için seçilmiş sahte bir peygamber mi? Benim teorime göre Noah tarafından kastedilen tanrı aslında onun biat ettiği Adam'ın ta kendisi ve Adam var olan dünyayı kurtarmanın değil başka bir dünya yaratmanın peşinde.

Dizinin ilk bölümlerinde iyiliği ve aydınlığı temsil eden Claudia Tiedemann’ın ise ilerleyen bölümlerde hangi safta yer aldığı muallakta bırakılmış. Sık sık 'Beyaz Şeytan' tabiriyle anılan Claudia, aklın ve bilimin yol gösterdiği ölçüde kararlar alan aydın kişi mi yoksa kendi çıkarları doğrultusunda insanları harcayan melek görünümlü bir şeytan mı? Senaristlerin bu karakteri cennetten kovulmuş melek Lucifer’e benzettiklerini düşünüyorum. Tanrı’nın otoritesine karşı gelen kibirli Lucifer’in amacı nasıl insanları Tanrı’nın yolundan saptırmaksa, Claudia da Adam’ın yolundan gidenleri uyararak, Noah’la yaptığı son konuşmada olduğu gibi, Adam’ın gücünü kırmak istiyor. Ayrıca Lucifer’in çok parlak ve bilge bir melek olduğu için ‘ışık getiren’ anlamında bir isimle çağrılması ile Claudia’nın parlak bir öğrenci olarak ilerleyip Nükleer santralin başına geçen ilk kadın olması arasında paralellik var.      

Yine felsefeye dönecek olursak, Martha’nın tiyatro sahnesinde Ariadne’yi canlandırması ve Jonas’ın mağarada yolunu kırmızı bir ip yardımıyla bulması Antik Yunan Mitolojisinde geçen Theseus mitine yapılan birer gönderme. Bu mite göre Theseus, Minotaur adlı canavarı öldürdükten sonra labirentten Ariadne’nin ona verdiği ip yumağını kullanarak çıkmayı başarır ve Ariadne’yi terk ederek babasının yanına doğru deniz yolculuğuna çıkar. Gitmeden önce eğer canavarı öldürmeyi başarırsa beyaz yelkenleri açarak müjdeli haberi vereceğini söylemiştir; ancak aceleyle yola koyulan Theseus babasına verdiği sözü unutur ve siyah yelkenleri beyazla değiştirmez. Gemi karaya yaklaşırken siyah yelkenleri gören babası oğlunun hayatını kaybettiğini düşünürek kendini kayalıklardan aşağı atar ve hayatına son verir. Dark’ta Jonas, Martha ve Michael ekseninde geçen bu efsane, Jonas’ın halası olduğunu öğrendiği Martha’yı terk etmesi ve Michael’in oğlunun var olabilmesi için intihar etmesiyle tasvir edilir. Hemen akabinde Martha’nın tiyatro sahnesinde Ariadne’yi oynadığı sahneyi bu açıdan çok çarpıcı buldum, belindeki kırmızı ip detayı da mağaradaki kırmızı ip metaforunu yansıtıyor.

Felsefe, din ve sembolizm açısından tatmin edici unsurlar ve zekice tasarlanmış detaylar taşıyan Dark, özgün senaryosu, karakter yaratmadaki ustalığı ve kullandığı ses efektleriyle de sürükleyici bir atmosfer yaratıyor. Kimin kimin nesi olduğu meselesi sonlara doğru abartılsa da üçüncü sezonu Netflix tarafından onaylanan dizi bana göre Lost’tan sonra uzun süredir boş kalan koltuğa oturuyor :G 

“Zaman, yenilmez bir canavar mı?”  (H. G. Tannhaus)

Not1: Asıl soru 'Nerede' değil, 'Hangi zamanda' ?

Not2: Asıl soru 'Hangi zamanda' değil, 'Hangi dünyada' ?

Semerkant

Kadı Ebu Tahir, Ömer Hayyam'a şöyle nasihat eder:

-Dinle genç dostum, Yüce Rabbim sana bir Adem oğlunun elde edebileceği en değerli şeyleri bahşetmiş: Zeka, belagat, sıhhat, güzellik, öğrenme, varoluşun tadına varma isteği, erkeklerin hayranlığı ve herhalde kadınların baygın iç çekişleri. Umarım Yaratan seni bilgelikten, dilini tutma bilgeliğinden yoksun bırakmamıştır; yoksa sahip olduğun tüm diğer vasıflar ne bir işe yarar ne de takdir görür.

- Düşündüklerimi ifade etmek için yaşlanmayı mı beklemem gerek?

-Her düşündüğünü ifade edebileceğin gün, senin torunlarının torunları bile ihtiyarlamış olacak. Şimdi sır ve korku devrindeyiz, iki yüzün olmalı, birini kalabalığa göstermeli, ötekini kendine ve Yaratıcı'na saklamalısın. Gözlerini, kulaklarını ve dilini korumak istiyorsan, gözlerin, kulakların ve bir dilin olduğunu unut.